مقاله «آماده‌سازی معلمان به‌عنوان حرفه‌ای‌های دموکراتیک» نوشته کِن زایکنر، یکی از پژوهش‌های مهم در زمینه تربیت معلمان و مفهوم دموکراسی در آموزش است. در این مقاله، از مفهومی به نام «حرفه‌ای‌گرایی (Professionalism) دموکراتیک» استفاده شده است؛ رویکردی که به معلم‌ها آموزش می‌دهد تا در کنار نقش اصلی‌شان، به عنوان عاملی برای تغییر در جامعه و ترویج ارزش‌های دموکراتیک عمل کنند.
اما حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک چیست؟
این رویکرد دموکراتیک در تضاد با مفهوم سنتی آن قرار دارد که معمولاً چیزی فراتر از تخصص فردی معلمان و نقش آن‌ها به‌عنوان آموزگار نبود. زایکنر معتقد است که حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک معلمان به ایجاد مشارکت سازنده میان آن‌ها و کارکرد بهتر در جامعه کمک می‌کند. بر اساس این رویکرد، معلمان نه‌تنها متخصصان آموزشی، بلکه فعالانی اجتماعی هستند که برای بهبود وضعیت جامعه تلاش می‌کنند.
این رویکرد بر دو اصل اساسی استوار است:
همکاری و مشارکت: معلمان باید با دانش‌آموزان، والدین، و جامعه ارتباطی نزدیک برقرار کنند و در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آموزش نقش داشته باشند.
توجه به عدالت اجتماعی: رویکرد حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک بر مسائلی همچون نابرابری و بی‌عدالتی اجتماعی تمرکز دارد و تلاش می‌کند تا از آموزش به‌عنوان ابزاری برای تغییرات مثبت اجتماعی استفاده کند.
نقش انجمن‌ها در تربیت معلمان دموکراتیک
یکی از محورهای اصلی حرفه‌گرایی دموکراتیک، حضور فعال معلم‌ها در انجمن‌ها است. فعالیت در انجمن فرصتی است برای تبادل ایده‌ها، همکاری در پروژه‌های مشترک، و رسیدگی به مسائل جامعه. به عقیده زایکنر انجمن‌ها سه نقش اساسی در این زمینه دارند:
تقویت شبکه‌های ارتباطی:
معلم‌ها از طریق انجمن می‌توانند با دیگر معلمان، مربیان و فعالان اجتماعی ارتباط برقرار کنند. این ارتباطات به آن‌ها کمک می‌کند تا از تجربیات یکدیگر بیاموزند و راه‌حل‌هایی را برای چالش‌های مشترک پیدا کنند. مثلا، یک انجمن می‌تواند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نیازهای خاص جامعه را شناسایی و راهکارهایی برای پاسخ‌گویی به آن‌ها طراحی کند.
حمایت از معلمان در برابر نابرابری‌ها:
یکی از اهداف این رویکرد دموکراتیک، مقابله با بی‌عدالتی‌های ساختاری در نظام آموزشی است. انجمن‌ها بستری را برای معلمان فراهم می‌کنند تا صدای خود را در مسائل کلان‌تر آموزشی، مانند سیاست‌گذاری‌ها، به گوش مسئولان مربوطه برسانند و نقشی فعالانه‌تر در تصمیم‌گیری‌ها داشته باشند.
ایجاد برنامه‌های یادگیری مشترک:
همکاری آموزش‌محور معلمان و جوامع محلی، یکی دیگر از مزیت‌های حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک است. مثلا، معلمان می‌توانند با همکاری انجمن‌های محلی، برنامه‌هایی را طراحی کنند که دانش‌آموزان با موضوعات مهم اجتماعی آشنا شوند. این برنامه‌ها می‌توانند شامل پروژه‌هایی برای ترویج مسئولیت‌پذیری مدنی، کار داوطلبانه، یا حتی آشنایی با حقوق شهروندی باشند.
هرچند حرفه‌گرایی دموکراتیک مزایای زیادی دارد، اما اجرای آن با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از چالش‌های اصلی، مقاومت در برابر تغییرات در نظام‌های آموزشی سنتی است. زایکنر معتقد است که بسیاری از مدارس و برنامه‌های تربیت معلم، هنوز بر اصول سنتی استوارند و فضای کافی برای مشارکت فعال معلمان ایجاد نمی‌کنند.
با این حال، فرصت‌های بسیاری نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال، همکاری با جنبش‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند به معلمان کمک کند تا ابزارها و منابع لازم را برای اجرای پروژه‌های دموکراتیک به دست آورند. علاوه بر این، استفاده از فناوری و شبکه‌های اجتماعی نیز به گسترش ارتباطات و مشارکت معلمان کمک می‌کند.
حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک معلمان را بر آن می‌دارد که نقشی فعال‌تر در ترویج دموکراسی در مدارس داشته باشند:
ایجاد فضای مشارکتی در کلاس:
معلمان می‌توانند با تشویق دانش‌آموزان به ابراز نظرات خود و شرکت در تصمیم‌گیری‌های کلاس، دموکراسی را آموزش دهند و محیطی امن برای آینده‌ای دموکراتیک فراهم آورند. محیطی که در آن حق حرف زدن از کسی گرفته نمی‌شود و دیگران درست گوش کردن را یاد می‌گیرند. این رویکرد نه‌تنها به تقویت مهارت‌های ارتباطی دانش‌آموزان کمک می‌کند بلکه ارزش‌های دموکراتیک را نیز در آن‌ها نهادینه می‌سازد.
آموزش حقوق و مسئولیت‌های شهروندی:
یکی از مهم‌ترین وظایف معلمان در این رویکرد، آموزش مفاهیمی مانند حقوق بشر، عدالت اجتماعی، و مسئولیت‌های مدنی است. این آموزش‌ها می‌توانند از طریق مباحث کلاسی، پروژه‌های گروهی یا فعالیت‌های عملی انجام شوند.
همکاری با جوامع محلی:
به عقیده زایکنر ارتباط قوی میان مدارس و جوامع محلی، یکی از اصول کلیدی رویکرد حرفه‌ای دموکراتیک است. معلمان می‌توانند با همکاری با والدین، سازمان‌های محلی و انجمن‌ها، برنامه‌هایی طراحی کنند که نیازهای جامعه را برآورده کند.
در رویکرد حرفه‌ای‌گرایی دموکراتیک، با استفاده از مفاهیم و شیوه‌های سیاست روزمره، ظرفیت دموکراتیک دانش و قدرت آزاد می‌شود و حرفه‌ای‌ها یاد می‌گیرند که چگونه افراد عادی را به زندگی کاری خود وارد کنند و با شنیدن صدای افراد مختلف و همکاری با آن‌ها دموکراسی را نهادینه کنند.
