در پی جنبش «ایستادگی برای علم» که در آمریکا برای دفاع از آزادی علمی شکل گرفت، دانشمندان فرانسوی نیز برای برگزاری تجمعی مشابه در روز جمعه ۷ مارس فراخوان داده‌اند. این رویداد که با ابتکار گروهی از پژوهشگران تحت عنوان «ایستادگی برای علم فرانسه» برگزار می‌شود، شامل کنفرانس‌ها، تجمعات و راهپیمایی‌هایی در حمایت از آزادی علمی است.
این جنبش در حالی صورت می‌گیرد که فشار بر پژوهشگران در نقاط مختلف جهان، از جمله آمریکا، افزایش یافته است. جنبش «ایستادگی برای علم» ابتدا در سال ۲۰۱۷ و در واکنش به سیاست‌های ضدعلمی دولت نخست دونالد ترامپ شکل گرفت. اکنون در دور دوم ریاست جمهوری او این حملات ابعاد گسترده‌تری یافته و به گفته پژوهشگران به سطح «کودتا علیه علم» رسیده است.
از نخستین اقدامات دولت جدید ترامپ، صدور دستور اجرایی برای مسدود کردن یا لغو ده‌ها میلیارد دلار بودجه تحقیقاتی بوده است. تمام پروژه‌های بنیاد ملی علوم آمریکا متوقف شده‌اند و مؤسسه ملی بهداشت نیز با تعلیق‌هایی از سوی وزارت بهداشت و خدمات انسانی مواجه شده است. در عین حال آمریکا از توافق‌نامه پاریس و سازمان جهانی بهداشت خارج شده و ۹۰ درصد پروژه‌های تأمین مالی‌شده توسط آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا تحت بررسی قرار گرفته است. این اقدامات نشانگر عقب‌نشینی گسترده از دیپلماسی علمی در حوزه‌های اقلیمی و سلامت جهانی است.
این تحولات باعث ایجاد بحران در دانشگاه‌ها و نهادهای علمی شده و هزاران پژوهشگر را در وضعیتی نامشخصی قرار داده است. تجمع ۷ مارس در فرانسه خواستار بازگرداندن بودجه‌های تحقیقاتی و پایان دادن به سانسور و مداخله سیاسی در علم است.
آزادی علمی در جهان: روندی رو به افول
در حالی که آمریکا همچنان یکی از قدرت‌های برتر علمی جهان محسوب می‌شود، سیاست‌های این کشور بر سایر مناطق نیز تأثیرگذار است. بررسی‌های «شاخص آزادی علمی» در برلین نشان می‌دهد که بیش از نیمی از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که آزادی علمی در آن‌ها به شدت محدود شده است. شرایط در کشورهایی مانند ترکیه، برزیل، مصر، آفریقای جنوبی و عربستان سعودی نگران‌کننده توصیف شده و تنها ۱۰ کشور از ۱۷۹ کشور بررسی‌شده، طی سال‌های اخیر در این حوزه پیشرفت داشته‌اند.
در اتحادیه اروپا آزادی علمی در مقایسه با سایر مناطق همچنان در سطح بالایی قرار دارد، اما روند نزولی آن در برخی کشورها مشاهده می‌شود. در ۹ کشور عضو اتحادیه این شاخص از میانگین منطقه‌ای پایین‌تر است و در ۸ کشور آزادی علمی طی یک دهه اخیر کاهش یافته است.
پیشنهاد اعطای جایزه نوبل به آزادی علمی
در میان پیشنهادهای مطرح‌شده برای حمایت از آزادی علمی، ایده اعطای جایزه نوبل به این مفهوم نیز مطرح شده است. طرفداران این ایده بر این باورند که آزادی علمی نه‌تنها برای برتری پژوهشی، بلکه رکنی اساسی و ضروری برای جوامع آزاد و دموکراتیک است.
انجمن «دانشمندان در معرض خطر» (SAR) در گزارش سالانه خود با عنوان «آزاد برای اندیشیدن» اعلام کرده که در ۱۸ کشور، شرایط نگران‌کننده‌ای برای پژوهشگران وجود دارد. این گزارش ۳۹۱ مورد حمله به دانشمندان، دانشجویان و مراکز علمی را در ۵۱ منطقه مختلف ثبت کرده و نشان می‌دهد که آزادی علمی در جهان با تهدیدهای جدی روبه‌رو است.
منتقدان سیاست‌های ضدعلمی ترامپ تأکید دارند که مقابله با این روند مستلزم همبستگی بین‌المللی پژوهشگران است. در همین راستا برخی پیشنهاد داده‌اند که کمیته‌های نوبل در حوزه‌های علم و صلح، از جایگاه خود برای حمایت از ارزش‌های بنیادین علمی و دموکراتیک استفاده کنند و برای نخستین‌بار، آزادی علمی را شایسته دریافت جایزه نوبل بدانند.
در حالی که برخی دانشمندان آمریکایی از مسیر قانونی در حال مبارزه با سیاست‌های دولت ترامپ هستند، پژوهشگران سراسر جهان نیز می‌توانند با حمایت از آزادی علمی، در این مقاومت جهانی سهیم شوند.
