به گزارش نهاد آموزشی National Theatre for Children که در زمینه آموزش خلاق برای دانش‌آموزان فعالیت می‌کند، آموزش مشارکت مدنی نه‌فقط یک برنامه درسی، بلکه فرآیندی برای پرورش شهروندانی آگاه، متعهد و مسئول است. این گزارش با عنوان «Building a Better World: Ideas for Civic Engagement» شرح می‌دهد که چگونه می‌توان از طریق آموزش هدفمند، پایه‌های مشارکت مؤثر در جامعه را از دوران مدرسه بنا نهاد.
بر اساس این گزارش، هر دانش‌آموز عضوی از چندین جامعه است: کلاس، مدرسه، محله، شهر و در نهایت جامعه جهانی. احساس تعلق به این جوامع اگر با امکان مشارکت همراه شود، به نیرویی واقعی برای تغییر اجتماعی تبدیل خواهد شد. آموزش مشارکت مدنی به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا این مشارکت را بیاموزند، تجربه کنند و آن را در زندگی واقعی به کار ببرند.
مشارکت مدنی یعنی چه؟
مشارکت مدنی تعریف واحد و ثابتی ندارد. می‌تواند به معنای شرکت در انتخابات، داوطلبی در یک پروژه اجتماعی، حمایت از یک کمپین عمومی، تماس با نمایندگان دولتی یا حتی راه‌اندازی یک طرح بازیافت در مدرسه باشد. نکته کلیدی این است که دانش‌آموزان دریابند شهروندی یک مسئولیت است. آن‌ها می‌توانند از طریق کنش فردی یا جمعی، بر آینده اجتماعی، فرهنگی و حتی زیست‌محیطی خود اثر بگذارند.
در این میان، آموزش مدنی دو هدف موازی را دنبال می‌کند: از یک‌سو انتقال دانش اولیه درباره ساختارهای دموکراتیک، قانون اساسی، و حقوق شهروندی؛ و از سوی دیگر، بالا بردن مهارت‌های کنش‌گری مانند گفت‌وگو، احترام به تفاوت‌ها، اجماع و ارتباط مؤثر با نهادهای اجتماعی.
فعالیت‌های مشارکتی برای سنین مختلف
در دوره ابتدایی، آموزش مشارکت مدنی می‌تواند از طریق فعالیت‌هایی ساده اما مؤثر پیگیری شود:
• طراحی انتخابات شبیه‌سازی‌شده در کلاس؛
• ارتباط تصویری با دانش‌آموزان در مدارس و شهرهای دیگر و حتی از کشورهای دیگر و مقایسه تجربه‌های زیستی؛
• بازدید از نهادهای عمومی مانند کتابخانه‌ها، شوراهای شهری یا سازمان‌های مردم‌نهاد؛
• تحقیق درباره مناسبت‌های تاریخی یا روند رأی‌گیری در یک جامعه دموکراتیک؛
• اجرای پروژه‌هایی برای حفاظت از محیط‌زیست یا حمایت از سالمندان.
این فعالیت‌ها به کودکان کمک می‌کند درک کنند که حتی در سنین پایین نیز می‌توان کار مشارکتی کرد و به جامعه کمک کرد.
در دوره دبیرستان، عمق و گستره فعالیت‌ها بیشتر می‌شود. نوجوانان می‌توانند:
• تحلیل آماری درباره مشارکت سیاسی نسل خود انجام دهند؛
• با مسئولان محلی درباره یک مسئله اجتماعی تماس بگیرند؛
• به رویدادهای اجتماعی مانند نشست‌های عمومی بپیوندند؛
• یا حتی یک کمپین انتخاباتی فرضی طراحی کنند و مسیر کاندیداتوری را تمرین کنند.
در این مرحله، دانش‌آموزان از تمرین به کنش واقعی نزدیک می‌شوند؛ یاد می‌گیرند که چگونه سیاست‌گذاری شکل می‌گیرد، مشارکت چگونه بر تصمیم‌ها تأثیر می‌گذارد و چگونه صدای خود را به نهادهای قدرت برسانند.
⸻
چرا آموزش مدنی امروز مهم‌تر از همیشه است؟
در جهانی که از یک‌سو با تهدید علیه دموکراسی روبه‌رو است و از سوی دیگر با رشد بی‌سابقه اطلاعات نادرست مواجه شده است، تربیت شهروندانی آگاه و علاقه‌مند به مشارکت اهمیت بیشتری پیدا کرده است. آموزش مدنی نه‌تنها برای فهم ساختارها بلکه برای پرورش توانایی‌های رفتاری و اخلاقی شهروندی طراحی شده است.
دانش‌آموزانی که از سنین پایین با مفهوم مسئولیت اجتماعی، گفت‌وگوی میان‌فرهنگی و حقوق مدنی آشنا شوند، در بزرگسالی احتمال بیشتری دارد که با مسائل عمومی درگیر شوند، در برابر اطلاعات نادرست مقاومت نشان دهند و برای بهبود جامعه خود تلاش کنند.
گزارش NTC بر این نکته تأکید دارد که مشارکت مدنی باید به‌صورت پیوسته، فراتر از یک درس درسی یا پروژه فصلی، در تمام طول دوران تحصیل دانش‌آموزان جریان داشته باشد. پرورش حس مؤثر بودن (self-efficacy) در دانش‌آموزان یعنی اینکه بدانند می‌توانند تغییر ایجاد کنند؛ مهم‌ترین نتیجه‌ای که آموزش مدنی به دنبال آن است.
آموزش مشارکت مدنی به‌معنای ساختن جامعه‌ای آگاه‌تر، منسجم‌تر و دموکراتیک‌تر است. نسلی که از کلاس درس، مهارت مشارکت را آموخته باشد، در بزنگاه‌های اجتماعی و سیاسی، نه منفعل بلکه فعال و خلاق ظاهر خواهد شد.
