«بودجه» از مهم‌ترین مسائلی است که حکومت‌ها در هر کشوری ازجمله ایران با آن سروکار دارند. نحوه‌ی تنظیم بودجه‌ی عمومی به شیوه‌ای قابل‌توجه زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و طیف وسیعی از مسائل، از آموزش و پرورش گرفته تا بهداشت و درمان، مسکن، غذا، امور نظامی و انتظامی و فرهنگ را شامل می‌شود.
ولی چگونه سازمان‌های جامعه‌ی مدنی و زیر‌مجموعه‌‌های آن‌ها شامل ان‌جی‌اوها(= سازمان‌های مردم‌نهاد)، اتحادیه‌های صنفی و کارگری و … در کشورهای درحال توسعه مانند ایران می‌توانند با مقام‌های اداری/حکومتی برای انجام «وظایف نظارتی»، به‌طور مشخص در زمینه‌ی «پایش بودجه‌ی عمومی» همکاری کنند؟ کنشگران جامعه‌ی مدنی برای تحلیل و پایش بودجه به چه مهارت‌هایی احتیاج دارند؟
شاید سه دهه قبل‌تر حکمت غالب این بود که «بودجه‌ی عمومی» هرکشوری تنها باید توسط وزارت دارایی یا مالیه، و آن هم عمدتاً پشت درهای بسته تهیه و اجرا شود و جامعه‌ی مدنی، بازیگران غیردولتی و درواقع مردم در فرآیند تخصصی تهیه و مدیریت بودجه تاثیری ندارند و نباید لحاظ شوند. ممکن بود حتی گفته شود (چنان‌که امروز هم از سوی برخی منتقدان اینجا و آنجا گفته می‌شود) یک فرآیند شفاف در تهیه و مدیریت بودجه‌ که جامعه‌ی مدنی و بازیگران غیردولتی را نیز، به اسم دموکراسی، دخالت می‌دهد ناکارآمد و حتی برای رشد اقتصادی و توسعه زیان‌بار است، موجب نوسان در بازار می‌شود و ثبات اقتصادی را بر هم می‌زند. این تصور منفی امروز تا حد زیادی اصلاح شده و در بسیاری کشورها مشارکت سازمان‌های جامعه‌ی مدنی در مسائل مربوط به بودجه به یک رویه‌ی رایج و مقبول از سوی حکومت بدل شده است.
از دهه‌ی نود میلادی به بعد و مشخصاً با سقوط اتحاد جماهیر شوروی و پیروزی نسبی لیبرالیسم بر نظام‌های ایدئولوژیک اقتدارگرا، هم مباحث مربوط به گذاربه دموکراسی و دموکراسی‌خواهی رواج گسترده یافته، و هم بحث مشارکت شهروندان و جامعه‌ی مدنی در مراحل مختلف فرآیند بودجه، از برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی گرفته تا اجرا و نظارت و…، به یک بحث رایج در مباحث آموزش مدنی شهروندان تبدیل شده است.
تصوری که در دوران جنگ سرد رواج داشت امروز تغییر یافته و درعوض این نگاه ترویج می‌شود که شهروندان و سازمان‌های مردم‌نهاد و جامعه‌ی مدنی می‌توانند و باید نقش مهمی برای اطمینان یافتن جامعه از رسیدن منابع مالی و انسانی عمومی کشور به دست ذی‌نفعان واقعی‌شان، یعنی اقشار مختلف مردم، داشته باشند. براین اساس گرایشی رایج شده که بر پایه‌ی آن نهادهای دست‌اندرکار توسعه، کمک کنندگان مالی بین‌المللی به کشورهای در حال توسعه، و البته دانشگاهیان در رشته‌های مرتبط، بر باز بودن، شفاف بودن و قابل نقد عمومی بودن فرآیند تهیه‌ی بودجه از سوی حکومت تأکید می‌کنند. امروزه این نگاه از سوی نهادهای مالی بین‌المللی پیشرو در سطح جهانی، مانند بانک جهانی، ترویج می‌شود که مشارکت مردم و جامعه‌ی مدنی در تهیه و مدیریت بودجه یک راهکار مؤثر برای افزایش پاسخگویی حکومت، به حداقل رساندن اصراف در مصارف عمومی، مبارزه با فساد، و بهبود در ارائه‌ی خدمات است. نتیجه آنکه «برنامه و بودجه»، امری که همیشه پدیده‌ای تخصصی و یا دولتی محسوب می‌شد، به یکی از مباحث کارزارهای مدنی بدل شده و در سه دهه‌ی گذشته شهروندان و گروه‌های جامعه‌ی مدنی در بسیاری کشورهای جهان، خصوصاً آن دسته که دغدغه‌ی جدی دموکراسی دارند، با ترکیبی از تحلیل بودجه‌ی عمومی و آموزش همگانی و حمایتگری به مسائل مربوط به بودجه می‌پردازند.
این تغییر پارادایم در سطح جهانی به نوبه‌ی خود موجب ظهور مباحث و دوره‌های آموزشی و ادبیات بحث جدیدی در زمینه‌ی ارتقای شفافیت، پاسخگویی و مشارکت عمومی در تهیه‌ و پایش بودجه شده است که این کتاب راهنما و جعبه ابزار به نوبه‌ی خود یک نمونه از آن است که البته برای خوانندگان فارسی‌ زبان تهیه شده است. هدف این کتاب آشنایی مخاطب با مفاهیم کلیدی، زیربناهای نظری، مطالعات موردی، مثال‌های کاربردی و موانع احتمالی بر سر پایش بودجه از سوی کنشگران مدنی است. چنان‌که در فصول آینده‌ی این کتاب خواهیم دید، شفافیت در امر تهیه و اجرا‌ی بودجه در زیربنای خود، مفاهیم تئوری‌تری مانند «حکمرانی خوب» و «پاسخگویی اجتماعی» را دارد و در امتداد آن‌ها تبیین می‌شود. در این کتاب با پیش‌فرض گرفتن همین تعاریف و ذکر مطالعات موردی متنوع، ابتکاراتی را در امر پایش یا نظارت بر بودجه توصیه می‌کنیم که به دنبال ارتقای شفافیت و مشارکت عمومی در روند تهیه‌ی بودجه‌ی عمومی هستند. تهیه کنندگان کتاب حاضر امیدوارند که دانش و راهکارهای ارائه شده در این اثر الهام بخش و تجهیزکننده‌ی گروه‌های جامعه‌ی مدنی ایرانی باشد تا به شیوه‌ی خودآموز در این حوزه‌ی مهم از دموکراسی‌خواهی به فعالیت بپردازند.
«مؤسسه‌ی بین‌المللی همیاری در بودجه» ، مؤسسه‌ای غیردولتی است که به‌صورت فعال در زمینه‌ی دانش‌پراکنی در حوزه‌ی شفافیت بودجه فعالیت می‌کند و آثار مهمی در این زمینه تولید کرده است. مطابق گزارش این مؤسسه، اگر در اوایل دهه‌ی 90 میلادی فقط چند سازمان جامعه‌ی مدنی در معدود کشورهایی در زمینه‌ی پایش و نظارت بر بودجه‌های عمومی فعال بوده‌اند، امروز این تعداد به صدها سازمان مردم‌نهاد در بیش از صد کشور در سراسر جهان افزایش یافته و این رقم همچنان در حال بیشتر شدن است. البته ایران به دلایل معلوم، و ازجمله محدودیت‌های حکومتی، در این زمینه پیشرفت ضعیفی داشته است، چنان‌که آثار نگاشته شده به زبان فارسی درمورد پایش بودجه توسط جامعه مدنی بسیار کم هستند. هدف این کتاب راهنما آن است که بخشی از این کمبود را جبران کند و این بحث را به زبان ساده در اختیار کنشگران مدنی فارسی زبان قرار دهد. این جعبه ابزار به این منظور تهیه شده است که در درجه‌ی اول به کنشگران مدنی ایرانی، و در درجه‌ی بعدی فارسی‌‌خوانان در سایر کشورها، آموزش دهد تا به صورت خودآموز به کنشگری در امر پایش بودجه‌‌های عمومی بپردازند.